Trump, Netanyahu ve Türkiye’nin Suriye Rolü
Pazartesi günü Oval Ofis’ten Başbakan Benjamin Netanyahu ile konuşan ABD Başkanı Donald Trump, ABD’nin “İran ile direkt görüşmeler yaptığını” ve İran’ın nükleere sahip olmaması için “bir mutabakat yapmanın, malum olanı yapmaktan (askeri harekete geçmekten) daha tercih edilebilir olduğunu” söyledi.
Trump birinci periyodunda Obama periyodu yapılan nükleer mutabakattan çekilmişti.
Netanyahu ise maksatlarının tıpkı olduğunu, diplomatik eforları desteklediğini belirtiyor.
Bu ortada Mısır’ın, İsrail ve Hamas ortasında yeni bir ateşkese dair teklif sunduğu konuşuluyor.
Bu teklif, ortalarında çift vatandaşlık taşıyan ABD-İsrail vatandaşı Edan Alexander’ın da bulunduğu dokuz canlı rehinenin özgür bırakılmasını ve ayrıyeten üç Amerikan-İsrail vatandaşı rehinenin cesetlerinin geri verilmesini içermekte.
Toplantıda dört ana başlık vardı.
Gazze ve rehineler, İsrail ile ticaret, Türkiye-Suriye ve İran.
***
Basına verilen karşılıkları dinlerken en çok dikkatimi çeken konu Trump’ın özgür kalan rehinelerle Beyaz Sarayda yaptığı toplantıda onlara nasıl davranıldığını sorduğunu anlatması oldu.
Trump: “Rehinelerden birine şunu sordum: Hiç sevgi belirtisi gördünüz mü? Hamas size yardım tarafında düzgün davranış gösterdi mi?
Ekstra bir dilim ekmek verdiler mi? Yanında bir yemek verdiler mi? Almanya’da olduğu gibi…”
Rehinelerin kendisine “hayır” karşılığı verdiğini söz etti.
Bu durumda özgür kalanlarla son anda yapılan röportajlarda verilen bildiriler propaganda olarak söz edilmiş oldu.
Trump’a İsrail’e %17 olarak uygulanan gümrük vergilerini azaltıp azaltmayacağı da soruldu.
Trump İsrail’e $4 milyar yardım ediyoruz diye hatırlattı. Netanyahu ise ticaret açığını kapatacaklarına kelam verdi.
***
Gelelim Türkiye ile ilgili basına verilen yanıtların satır ortalarına.
Haaretz’ten Liza Rozovsky direk bir soru sordu: “Türkiye, Suriye’deki durumu istikrara kavuşturacağını tez ediyor.
İsrail, Türkiye’nin Suriye’yi etkilemesini istemiyor. Ne düşünüyorsunuz?
Türkiye’nin Suriye’deki tesiri nitekim ülkeyi daha uygun ve barışçıl bir hale getirebilir mi, yoksa tam karşıtı mi olur?”
Trump “Erdoğan isminde bir adamla çok düzgün bağlantılarım var. Onu duydunuz mu?
Ve ben onu nitekim seviyorum, o da beni seviyor ve biliyorum ki medya çok kızacak ‘Erdoğan’ı seviyor’ diye…
Ama ben hakikaten seviyorum ve o da beni seviyor.” halinde karşılık verdi.
“Ve hiç sorun yaşamadık, çok şey geçirdik lakin hiçbir vakit sorun yaşamadık, her vakit çözdük…
Hatırlarsınız, Türkiye’den rahibimizi (Brunson) geri aldık. Bunu hatırlarsınız. O vakitler büyük bir problemdi, ve onu geri aldık…
Ve Başbakana (Netanyahu’ya), ‘Türkiye ile tahminen bir sorununuz olursa, sahiden tahlile kavuşturabileceğimi düşünüyorum’ dedim.
Biliyorsunuz, Türkiye ile ve başkanlarıyla çok, çok âlâ bir bağımız var ve bunu çözebileceğimizi düşünüyorum.
Yani umarım bu bir sorun olmayacak. Bunun bir sorun olacağını düşünmüyorum.
Şimdi, bununla birlikte, bence Türkiye’ydi (Esad’ın gitmesini sağlayan ve Suriyeyi ‘düşüren’ – planlı ve danışıklı olmadığı bildirisi veriliyor)…
Ve ben ona ‘Tebrikler, 2000 yıldır hiç kimsenin yapamadığını yaptınız. Suriye’yi aldınız’ dedim.
Farklı isimlerle…(muhalif birlikleri ve örgütleri kast ediyor) Lakin birebir şey….
Dedim ki, “Suriye’yi aldınız”. Vekiller aracılığıyla alıyor…
O da “Hayır, hayır, hayır, hayır, o ben değildim,” dedi. (Muhtemelen telefon görüşmesinde)
Ben de ‘Evet, sen yaptın, lakin sorun değil, söylemek zorunda değilsin’ dedim.
‘Peki, tahminen ben yaptım, tamam’ dedi. Bakın, sert bir adam, çok zeki.
Ve kimsenin yapamadığı bir şeyi yaptı. Biliyorsunuz, ona hakkını teslim etmelisiniz.
Türkiye ile ilgili rastgele bir sorunun varsa (Netanyahu’ya), bence bunu çözebilirim.
Elbette, makul olduğun sürece, makul olmalısın (Netanyahu’ya), makul olmalıyız.”
***
İsrail’in Suriye’de Türkiyeyi istememesi, Türkiye’nin Suriye’de PKK uzantılarına karşı çıkmasıyla da ilgili.
Zira İsrail için Suriye’de “İran tesirini dengelemekte” YPG üzere kümeler kıymetli.
Ancak büsbütün otonom bir yapıya dayanak vererek Türkiyeyi bu bahiste ürkütmek de istemiyor.
Türkiye’yi kızdırmak İsrail’in daha geniş bölgesel güvenlik çıkarlarına ziyan verebilir.
Türkiye’nin Suriye’deki artan askeri ve siyasi tesiri bölgesel güç istikrarını değiştirebilir.
İsrail, Türkiye’nin, İsrail’e karşı çıkan kimi Arap ülkeleri yahut İran üzere ‘düşmanlarla’ ittifak kurarak, güvenliğine meydan okuyabilecek bölgesel bir önder olmasından da telaşlı.
Suriye’de üs sahibi olması, F-35’lere sahip olması bu açıdan İsrail için riskli görülebilir…
Yine Suriye’de ‘İslamcı’ kümelerin yükselişi, Erdoğan hükümetinin destekleyici duruşu ve siyasi tabanının Filistin hassasiyeti de tasalara yol açıyor.
Yani İsrail hudutlarına yakın ‘radikal İslamcı’ kümelerin varlığını istemiyor.
Ancak İran’ın genişlemesine karşı da Türkiye bi emniyet sibobu…
***
Tabi bu kaygıların hepsi görünüşte.
Öyle olmasaydı bölgede bu kadar radikal örgüt semizleyemezdi.
Hakikatte en kıymetli odak Suudi Arabistan- İsrail olağanlaşması.
Trump da birinci ziyaretini buraya yapacak.
***
Suriye, Irak ve hatta Lübnan üzere devletleri daha küçük etnik yahut mezhepsel ünitelere bölme fikri, Büyük Orta Doğu Projesi ile ilişkilendirilen fikirlerden biri.
Bu vizyon, mevcut ulus devletleri etnik, mezhepsel yahut dini parçalamanın, kümelerin ‘kendi toprakları’ üzerinde denetime sahip olmalarına müsaade vermenin istikrar getirebileceği inancına dayanmakta.
Suriye’de bu, Kürtler, Sünni Araplar, Aleviler ve öbür kümeler ortasındaki bölünmenin daha da derinleşmesi manasına geliyor.
Bu parçalanma, rastgele bir kümenin tüm ülkeye hakim olmasını zorlaştırarak ve bölgesel bir güç haline gelebilecek güçlü bir merkezi hükümet mümkünlüğünü azaltabilir.
Bu teoriye nazaran Suriye ve başka Orta Doğu ülkelerinin bölünmesi, İsrail için potansiyel olarak daha az düşmanca bir bölge yaratabilir…
Suriye, Alevilerin denetimindeki bir bölge, Kürt bölgesi ve Sünnilerin hükümran olduğu küçük ünitelere bölünürse, İsrail, birleşik bir Suriye devletinden yahut İsrail’in bölgesel düşmanlarıyla işbirliği yapabilecek güçlü bir merkezi hükümetten daha az tehdit görebilir.
İsrail uzun vakittir Golan Tepeleri’ni kritik bir savunma tampon bölgesi olarak görüyor.
Suriye parçalanırsa, İsrail Golan’daki hakimiyetini sağlamlaştırabileceğini düşünebilir…
Büyük Orta Doğu Projesi sıklıkla bir ABD teşebbüsü olarak görülse de, İsrail bölgesel güçleri zayıflatma istikametindeki ABD uğraşlarını desteklemekte.
İran, Suriye ve Hizbullah üzere güçlü düşmanların zayıflaması, bölgenin “demokratikleşme ve istikrarı” üzere maksatlar, İsrail’e düşman diktatörlük rejimlerinin düşüşüne yol açarak çıkarları desteklerken riskleri de beraberinde getiriyor.
İşte Türkiye ve Suriye’de istikrar da bu riskler nedeniyle değerli. Lakin denetim edilebilir olmak kaydıyla…
İsrail toprak genişlemesi yerine, güvenliği sağlamak ve ‘düşmanların’ gücünü sınırlamayı gayeler üzere görünüyor.
ABD için de Suriye’de Türkiye’nin rolü bölgede İsrail’i dengelemek olabilir mi?
Trump’ın bu kadar övgülerini buna mı yormalı?
