Gazeteciler dijital tekellerin denetlenmesini talep ediyor
Türkiye’de dijital mecraların kontrolü ve gazetecilerin haklarının korunması gayesiyle uzun müddettir gündemde olan “dijital telif yasası”, gazeteciler ve akademisyenler tarafından bir mecburilik olarak bedellendiriliyor.
Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici ve Ankara Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Dr. Çağrı Kaderoğlu Bulut, yeni bir yasal çerçevenin sırf gazetecilerin emeğini garanti altına almakla kalmayıp, dijital monopollerin sınırsız çıkarına karşı kamusal kontrol sistemlerini da devreye sokacağını vurguluyor. Uzmanlar, kelam konusu yasal düzenlemenin gelir adaletinin sağlanması ve tabir özgürlüğünün korunması açısından kritik bir kıymet taşıdığını tabir ediyor.
“BU NİZAMIN NASIL İŞLEDİĞİNİ DE BİLMİYORUZ; BÜSBÜTÜN GİZLİ”
Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici, gazetecilerin “dijital telif yasası”na muhtaçlık duyduğunu söyleyerek, şunları kaydetti:
“Gazetecilik, dijital telif maddesine çok büyük gereksinim duyuyor. Medya büsbütün dijital monopollerin tahakkümü altında. Okuyucuya nasıl ulaşacağımızı ve gelirlerimizi onlar belirliyor. Bizim ürettiğimiz yapıtlardan para kazanıyorlar lakin bize hiçbir şey vermiyorlar. Üstelik bu sistemin nasıl işlediğini de bilmiyoruz; büsbütün bilinmeyen. Bu ülkede gazeteciler olarak devletin bizi müdafaasını bekliyoruz fakat yönetenler bu hususta çok yavaş davranıyor. Hüseyin Yayman daima ‘getireceğiz’ diyor fakat ortada önemli bir çalışma yok. Google temsilcileri TBMM’de açıklama yaptı lakin hala tatmin edici bir bilgi yok. Trafiğimizi yönlendiriyorlar, reklam gelirlerine el koyuyorlar ve telif hakkı vermiyorlar. Okuyucuya onlarsız ulaşmamız gerek fakat bunu yapamıyoruz. Bu nedenle gazetecilerin ve meslek örgütlerinin dayanışması kural. Yalnızca devletin müdahalesi yetmez. 12 gazetecilik meslek örgütüyle Medya Dayanışma Grubu’nu kurduk. Geçen yıl iki konferans ve çalıştay yaptık. Gazeteciliğin meselelerini ve tahlil yollarını konuştuk. Sonunda ‘Gazetecilik Hak ve Özgürlükler Deklarasyonu’nu hazırladık, tüm gazetecilere gönderdik. Gelen tekliflerle son hâline getirdik, Türkçe ve İngilizce bastık ve dağıttık.
“BİZ ÜRETİYORUZ LAKİN ONLAR SAHİPLENİYOR”
Mayıs ayında yeni bir konferans yaptık. Bu sefer dijital inhisarlar, algoritmalar, yapay zeka ve medya üzerindeki tahakkümlerini konuştuk. Yeni modeller geliştirdik. Tüm meslek örgütlerine gönderdik. Gelen tenkitlerle metni güncelledik. 24 Temmuz’da, sansürün kaldırılışının yıl dönümünde tüm meslek örgütleriyle birlikte açıklayacağız. Bu yeni deklarasyonun ismi: ‘Hak ve Özgürlükler Deklarasyonu 2 ve Dijital Tekellere Karşı Gazetecilik.’ Dijital monopolleri ve yapay zekayı aşamazsak çok önemli tehlikelerle karşılaşacağız. Biz üretiyoruz fakat onlar sahipleniyor. Türkiye’deki Fikir ve Sanat Yapıtları Kanunu’nda gazetecilerin ürettikleri eser olarak kabul edilmiyor. Hepsi içerik sayılıyor. Biz bunu reddediyoruz. Röportaj, haber, söyleşi, makale bizim eserimizdir. Telif maddesine açıkça eser olarak girmesini istiyoruz. Böylelikle haklarımızı daha güçlü savunabileceğiz. Dijital tekellere karşı güçlü yapılar kurulmalı. Haber siteleri kooperatif biçiminde örgütlenmeli. Şu anda haber medyamız dijital inhisarlar karşısında zayıf. Kooperatif modeliyle daha güçlü olabilir. Ayrıyeten memleketler arası kuruluşlar kurulmalı. Zira inhisarlar ‘kuralları biz koyarız’ diyor. Lakin o kurallar tüm dünyadaki gazeteciliği etkiliyor. UNESCO ya da Birleşmiş Milletler üzere yapılar içinde bu monopolleri denetleyecek, şeffaflaştıracak tertipler oluşturmalıyız. Aksi halde onlar ne isterse onu yaparız ve eleştirel, özgür gazetecilik kalmaz.”
“ELDE ETTİKLERİ GELİRİ PAYLAŞMIYORLAR”
Ankara Üniversitesi Gazetecilik Kısmı Öğretim Vazifelisi Dr. Çağrı Kaderoğlu Bulut, dijital platformların medya içeriklerinden elde ettiği milyarlarca dolarlık yarara rağmen gazetecilere rastgele bir gelir paylaşımında bulunmadığını belirterek, dijital telif yasasının hem gelir adaleti hem de söz özgürlüğü açısından değerli olduğunu söyledi. Kaderoğlu Bulut, şunları kaydetti:
“Dijitalleşmeyle birlikte basın ve söz özgürlüğüne dair tüm eserler dijital platformlara kaydı. Medya işçilerinin ürettiklerinden milyarlarca dolar
“DİJİTAL TELİF ÖDEMELERİ MECBURÎ OLMALI”
Hükümet ‘2025’te gündeme gelecek’ dedi lakin hala bir düzenleme yok. Şimdiye kadarki taslaklar medya işçileri lehine değildi. Daha çok kurumların ve siyasetçilerin çıkarını gözetiyordu lakin görünen o ki, önümüzdeki devir bu bahis daha çok tartışılacak. Burada kıymetli olan medya işçilerinin hakkını gözeten, tabir özgürlüğünü daraltmayan bir yasa hazırlamak. Dijital telif ödemeleri zarurî olmalı. Bu platformlar artık hayatımızın her alanına hakim. Lakin hiçbir kamusal ya da hukuksal kontrole tabi değiller. Bu kadar yüksek kar elde edip hiçbir toplumsal sorumluluk taşımamaları kabul edilemez. Bu nedenle yasa, gelir adaletini ve söz özgürlüğünü birlikte gözetmeli.
” BİRİNCİ GENİŞ KAPSAMLI ÇALIŞMA OLDU”
Deklarasyon, dijital telif konusunda yapılmış birinci geniş kapsamlı çalışma oldu. Bu kadar çok gazetecilik örgütü, hukukçu, akademisyen, STK ve yurttaşın katıldığı en gelişkin buluşmaydı. Süreci anlamak, meseleleri tespit etmek ve tahlil yollarını görmek açısından çok pahalıydı. İkinci deklarasyon, dijital monopoller karşısında hem söz özgürlüğünü hem yurttaşlığı hem de gazetecilik eserlerini koruyacak bir çerçeve oluşturdu.”
