Emeklilikte mağdur bırakıldılar! 5000 prim gün ve kısmi emeklilik hakkı ne zaman teslim edilecek?
Merhaba değerli okuyucularım,
2023 yılında yürürlüğe giren EYT (Emeklilikte Yaşa Takılanlar) düzenlemesi, uzun yılların gayretinin akabinde kamuoyunun gündeminde kıymetli bir dönüm noktası oldu. Milyonlarca vatandaş, yaş kuralının kaldırılmasıyla birlikte emeklilik hakkına kavuştu. Lakin bu düzenlemenin gölgesinde kalan çok değerli bir kesim var. 5000 prim günüyle emekli olmayı bekleyenler ve 3600 prim günüyle kısmi emeklilik hakkı arayanlar.
Bugün bu iki küme, sessizce unutulmuş durumda. EYT ismiyle çıkarılan yasa, zannedildiği üzere herkese adil bir tahlil sunmadı; yalnızca yaş mahzurunu kaldırarak kısıtlı bir rahatlama sağladı. Halbuki sorun çok daha derin ve çok daha yaygındır.
YARIM KALAN BİR DÜZENLEME: HAKKIN TAMAMI DEĞİL, BİR KISMI TESLİM EDİLDİ
1999 öncesi mevzuatın temelinde, bayanlar için 20 yıl sigortalılık müddeti ve 5000 prim günüyle; erkekler için ise 25 yıl sigortalılık müddeti ve tekrar 5000 prim günüyle emeklilik hakkı bulunuyordu. Ayrıyeten, 15 yıl sigortalılık mühleti ve 3600 prim günü ile kısmi emeklilik imkânı da tanınmıştı. Erkekler 55 yaşında, bayanlar ise 50 yaşında kısmi emekli olabiliyorlardı. Ne var ki, 8 Eylül 1999 sonrası yapılan esaslı değişikliklerle bu haklara yaş koşulu getirildi ve emeklilik önemli formda zorlaştırıldı.
EYT düzenlemesiyle yaş mahzuru kaldırıldı ancak sırf muhakkak bir tarihten evvel sigortalı olanlar için. 5000 günü tamamlayan ve emekliliği hak ettiğini düşünen yüz binlerce vatandaş için bu düzenleme bir umut yaratmışken, beklentiler tam manasıyla karşılık bulmamıştır. Bugün hala primini doldurmuş lakin yaş kaidesine takılan 3600 günle kısmi emeklilik bekleyenler, bu eksik düzenlemenin mağdurları olarak sistemin kenarında durmaktadır.
Emeklilikte Yaşa Takılanlar ve Emekliler Federasyonu, yarım kalan 5000 prim ve kısmi emeklilik hakları için gayret etmeye devam ediyorlar. Onlar EYT sonrası yarım kalan hakları için her platformda varlar. Talepleri ise; EYT’nin tas tamam çıkmasıdır.
Kısmi emeklilik hakkı, toplumsal güvenlik sisteminin en temel adalet sistemlerinden biridir. Bilhassa çalışma hayatına kesintili formda katılmış, çocuk büyütmüş, kayıt dışı istihdam nedeniyle nizamlı prim ödeyememiş olanlar için bu hak, toplumsal güvenliğin teminat rolünü yerine getirmesi açısından kritik değerdedir. Lakin bugün geldiğimiz noktada, 3600 gününü doldurmuş lakin yaşını bekleyen vatandaşlar için “kısmi emeklilik” sadece ismi kalan bir haktır. Gerçekte ise bu şahısların sisteme katkısı görmezden gelinmektedir.
3600 günle emekliliğe hak kazanmış bir vatandaş, yıllarca çalışmış, vergi vermiş, prim ödemiştir. Ancak bu katkısı karşılığında sisteme tam olarak entegre edilmemiştir. Yaş hududu hâlâ orada durmaktadır.
SOSYAL DEVLET OLMAK, HATIRLAYAN DEĞİL HATIRLATAN DEVLET OLMAKTIR
Anayasa’nın 60. unsuru, her vatandaşın toplumsal güvenlik hakkına sahip olduğunu teminat altına alır. Lakin bu hakkın sırf bir bölüme tanınması, geri kalanların ise sistemden dışlanması, toplumsal devlet anlayışıyla uyuşmaz. Toplumsal güvenlik sistemleri; sırf çalışanı değil, çalışamayanı da, çalışamamış olanı da korumakla yükümlüdür. Adalet, yalnızca eşit uygulamayla değil, gereksinim ve mağduriyetleri dikkate alan bütüncül yaklaşımla sağlanabilir.
5000 prim günüyle emeklilik hakkı tekrar ele alınmalı, bu şahıslara yaş kaidesi dayatılmadan emeklilik kapısı açılmalıdır. Bu şahıslar zati sistemin yükünü yıllarca sırtlamış, prim ödemiş ve emekliliği hak etmiştir. 3600 günle kısmi emeklilikte yaş kaidesi tekrar düzenlenmelidir. Bilhassa bayanlar için mesken içi emeği, kayıt dışı çalışmayı ve toplumsal güvenlikten uzak hayat biçimlerini gözeten özel düzenlemelere gereksinim vardır. Bu düzenlemeler yapılırken, prim günü temel alınmalı, sistemin finansal sürdürülebilirliğiyle birlikte vatandaşın toplumsal teminatı birlikte düşünülmelidir.
EYT bir başlangıçtı ancak tamamlanmamış bir evrak olarak önümüzde duruyor. Bugün 5000 günü dolmuş ancak yaş pürüzüne takılmış vatandaşlarımız, 3600 günle yıllardır emekliliği bekleyen kitleler göz arkası edilirse, toplumsal güvenlik sistemi sadece muhakkak bir kısmın sistemi haline gelir.
EYT ile başlayan düzenlemeler, 5000 gün ve 3600 gün mağdurlarını da içine alacak biçimde genişletilmeli; toplumsal güvenlik gerçek manada “herkesin hakkı” haline getirilmelidir.
Çünkü emeklilik, bir lütuf değil; çalışanın alnının teriyle hak ettiği onurlu bir ömrün teminatıdır.
