ABD ile savunma işbirliği derinleşiyor mu?

ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti’ne AIM-120C-8 İleri Düzey Orta Menzilli Havadan Havaya Füze Sistemi ve ilgili lojistik ve program takviyesi öğelerinin mümkün satışını onaylayan bir karar aldığını duyurdu.

Satışın varsayım edilen maliyetin 225 milyon dolar olduğu belirtildi.

Dışişleri Bakanlığı, ayrıca Türkiye’ye AIM-9X Sidewinder Block II füzeleri ve lojistik ile program takviye öğelerinin muhtemel satışını da onayladı. Bu satışın kestirimi maliyeti ise 79,1 milyon dolar.

Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansı, bugün bu muhtemel satışlar hakkında Kongre’yi bilgilendiren gerekli sertifikaları Çarşamba günü teslim etti.

ABD Dışişleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin, elli üç (53) AIM-120C-8 İleri Düzey Orta Menzilli Hava-Hava Füzesi (AMRAAM) ve altı (6) AIM-120C-8 AMRAAM güdüm bölmesi ile 60 adet AIM-9X Sidewinder Block II All Up Round (AUR) füzesi ve 11 adet AIM-9X Block II taktiksel yönlendirme ünitesi satın almak için talepte bulunduğunu bildirdi.

Dışişleri açıklaması “Bu önerilen satış, ABD’nin dış siyaset gayelerini ve ulusal güvenliğini, Avrupa’da siyasi ve ekonomik istikrar için bir güç olmaya devam eden NATO Müttefiki’nin (Türkiyenin) güvenliğini artırarak destekleyecektir.” sözlerine yer verdi.

“Satış, Türkiye’ye vatanını ve burada vazife yapan ABD çalışanını savunmada yardımcı olacak kritik bir hava savunma kapasitesi sağlayacaktır. Türkiye, bu materyalleri ve hizmetleri silahlı kuvvetlerine entegre etmede rastgele bir zorluk yaşamayacaktır.” denilirken, bu ekipman ve dayanağın, bölgedeki temel askeri dengeyi değiştirmeyeceği, satışın ABD’nin savunmaya hazırlığı üzerinde olumsuz bir tesiri olmayacağı aktarıldı.

Bu adım, iki ülke ortasındaki savunma bağlantılarında değerli bir gelişmeye işaret ediyor. Ayrıyeten, Orta Doğu ve Doğu Avrupa’daki bölgesel güvenlik bağlamında değerli bir yer tutuyor. Bölgedeki Rusya ve öbür güçlerin tesirini dengelemede kilit bir rol oynaması bekleniyor.

Gelişmiş hava savunma yetenekleri, Türkiye’nin yalnızca kendi sonlarını garanti altına almakla kalmayıp, birebir vakitte bölgesel barışı muhafaza ve çatışma caydırıcılığındaki stratejik rolünü de güçlendirecek.

CATSAA yaptırımları ve yabancı silah satışları

Amerika’nın Düşmanlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası (CATSAA), Rusya, İran yahut Kuzey Kore ile kıymetli ticaret yapan ülkelere yaptırımlar uygulamakta. Rusya yaptırıma tabi iken Türkiye’nin Rusya’dan S-400 füze savunma sistemi satın alması bu yaptırımların Türkiye’ye de uygulanmasına yol açtı.

Yabancı ülkelere savunma satışlarını, ABD Dışişleri Bakanlığı onaylamakta. Ancak bir ülke CATSAA kapsamında uygulanan yaptırımlara tabi ise bile Dışişleri Bakanlığı ilgili ekipman satışının ABD kanunları ve siyasetleriyle uyumlu olup olmadığını değerlendirebilir.

Bazı durumlarda, ABD Başkanı, CATSAA yaptırımlarına karşı bir istisna yahut feragat yetkisine sahip. ABD’nin, bu türlü istisnalar yapması birinci defa olmayacak.

Kongre’nin yabancı savunma satışlarında yetkisi

ABD Dışişleri Bakanlığı potansiyel satışı onayladıktan sonra, Kongre’nin bunu gözden geçirme ve engelleme fırsatı bulunmakta. Kongre çoklukla satışın gözden geçirilmesi için 30 gün mühlete sahip ve itirazda bulunabilir. Fakat, bu müddet içinde rastgele bir süreç yapılmazsa, satış gerçekleşebilir.

Başkan Trump’ın Kongre’de kâfi dayanağı bulmasını bekleyenler olmakla birlikte, örneğin Katar’dan aldığı ABD Devletine armağan edilen ve başkanlık uçağı olarak kullanılacak olan uçağa karşı çıkan Cumhuriyetçi Kongre üyeleri de oldu.

2019’da, Lider Trump devrinde, İran gerekçeli ulusal güvenlik çıkarları ve terörizmle uğraşa atıfta bulunularak, Suudi Arabistan’a büyük bir silah satışında Kongre pas geçildi. Kimi Kongre üyeleri, Suudi Arabistan’a silah satışlarını, insan hakları ihlalleri ve Yemen savaşındaki rolü gerekçesiyle engellemeye çalıştı, fakat Trump bu teşebbüsleri veto etti.

Aralık 2020’de, ABD, CATSAA kapsamında Türkiye’nin Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB)‘na yaptırımlar uyguladı.

Bu yaptırımlar, Türkiye’deki S-400 sisteminin temini ve uygulanmasında yer alan bireyleri ve kuruluşları maksat alarak, ülkenin ABD savunma ve teknoloji ihracatlarına erişimini kısıtladı.

Yaptırımlar ayrıyeten, ABD ihracat lisanslarını kısıtlayarak Türkiye’nin bilhassa ileri seviye savunma sistemleri ile ilgili kimi askeri ekipman yahut teknolojilere erişimini engelledi.

Türkiye yaptırımlara tabi olmasına karşın, ABD’den F-16 savaş uçakları satın alma müsaadesine sahip oldu. Ocak 2024’te, ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’ye 40 yeni F-16 savaş uçağı satışı ve 79 mevcut uçağın modernizasyonu için 23 milyar dolarlık bir muahedeyi onayladı. Bu karar, Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğini onaylamasının akabinde alındı. Uçakların teminine dair takvim ise hala net değil.

Patriot talebi reddedilmişti

Türkiye daha evvel ABD’den yüzeyden havaya füze (SAM) sistemi Patriot almak istemişti. Patriotlar savunma operasyonları için tasarlanmış bir sistem ve öncelikle balistik füzeler, kruz füzeleri ve uçaklar üzere gelen tehditleri engellemek hedefiyle kullanılıyor.

Ana fonksiyonu, askeri üsler yahut sivil merkezler üzere kritik altyapıyı füze yahut hava ataklarından korumak olarak bilinmekte.

Öte yandan AMRAAM, hava savaşları için tasarlanmış bir füze. Yani düşman uçaklarını maksat alıp imha etmek için kullanılıyor. F-16 yahut F-35 üzere savaş uçakları tarafından kullanılan sistem; orta menzillerde düşman uçaklarını maksat almak rolünü üstlenmekte.

AMRAAM, savaş uçaklarının öteki düşman uçaklarıyla çatıştığı hava muharebeleri için son derece uygun ve hava üstünlüğünü sağlamada etkili…

Bu nedenle, Patriot savunma amaçlıyken, AMRAAM akın emelli olarak tanımlanmakta.

Ancak Ulusal savunma açısından, bilhassa Türkiye’nin Rusya, Suriye ve İsrail’e yakınlığı göz önünde bulundurulduğunda, Patriot füze sistemi, füze ve hava ataklarına karşı savunma operasyonları için muhtemelen öncelik olmalıdır.

NATO uyumluluğu ve NATO güvencesi

Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 sistemi de, balistik füzeler, kruz füzeleri ve uçaklar üzere çeşitli hava tehditlerini engellemek ve yok etmek için tasarlanmış ileri seviye bir yüzeyden havaya füze (SAM) sistemi.

Türkiye’nin NATO üyeliği, hava savunma sistemlerinin öteki NATO ülkelerinin sistemleriyle uyumlu olmasını gerektirmekte. Rus üretimi olan S-400 sisteminin, bilhassa hava savunma uyumu için paylaşılan radar sistemleri ve bilgi değişimi konusunda NATO’nun savunma ağıyla uygun bir entegrasyona sahip olmadığı biliniyor.

ABD, 2015 yılında Patriot bataryalarını Türkiye’den çekerek, bunu modernizasyon muhtaçlığı ve global stratejisini yine değerlendirilmekle gerekçelendirmişti.

Ancak, NATO’nun Türkiye’ye yönelik hava savunma takviyesi devam etmekte. İspanya, 2015 yılından bu yana Adana’daki İncirlik Hava Üssü’nde bir Patriot bataryası konuşlandırdı. Bu konuşlandırma, NATO komutası altında olup, bilhassa Suriye ile güneydoğu hududundaki Türk hava alanını müdafaa kapasitesinde.

O vakitten beri Türkiye, kendi hava savunma yeteneklerini geliştirmeye odaklandı. S-400’ler faal değil ve ABD ile kurulan düzenek ile nerede tutulacağı müzakere ediliyor. Suriye de ismi geçen yerlerden biri.