Türkiye’nin başlıca eğitim sorunları nelerdir?
Şahin Aybek
Türkiye’nin en önemli eğitim meseleleri nelerdir diye bir soru yöneltsem ne dersiniz?
Türkiye Eğitim sistemi yıllardan beri çeşitli sıkıntılarla karşılaşmakta ve bu sıkıntıları ortadan kaldırmak için farklı devirlerde değişik tahlil yolları denemektedir. Sistemin problemleri deyince hiç kuşkusuz ki bunları kısa bir vakit müddeti içerisinde özetlemek, ya da birkaç sayfaya sığdırmak mümkün değildir. Lakin genel sınırlarıyla belirtmek gerekirse bu sıkıntıların başlıcalarını eğitimde fırsat eşitsizklikleri, ülke kaynaklarından eğitime ayrılan hissenin yetersizliği, öğretmen ve yönetici yetiştirme ve atama siyasetleri, birtakım yerlerdeki sınıf nüfusunun kalabalık olması, imtihan odaklı eğitim, ezbere eğitim , Yüksek öğretimde niteliğin giderek düşmesi ve bilhassa de son yıllarda ortaya çıkan siyasal hedefli müfredat değişiklikleri ve bu bağlamda çeşitli Cemaat ve dini örgütlerle yapılan mukaveleler gereği okullara ağır dini içerikli eğitim ve öğretim etkinliklerinin girmesini sıralamak mümkündür.
Bunlar içerisinden bilhassa size nazaran yeni olan beş sorunu belirlerseniz , hangi meseleleri önceliklendirirsiniz?
Eğitim bir sistem bütünlüğü içerisinde işleyen bir yapıdır. Münasebetiyle Eğitim sisteminin problemleri deyince o sisteme tesir eden öteki sistemlerden kaynaklanan sıkıntılar ile o sıkıntıların sisteme yaptığı tesirler sonucunda sistemin ürettiği yanlışlı eserlerin yani eğitim sisteminden geçen bireylerin eksikleri münasebetiyle öbür sistemlere verdiği ziyanları ya da başka sistemlerde oluşturduğu meseleleri birlikte ele almak en hakikat yaklaşım olacaktır. Bu kapsamda hususa bakıldığında, eğitim sistemi bir yandan öteki sistemlerdeki, bozulmaların yarattığı tesir ile bozulurken, başka yandan bu bozulmanın tesiriyle ürettiği hizmet nedeniyle eksik ya da kusurlu yetiştirdiği bireyler yoluyla da başka sistemlerde sıkıntılara ve bozulmalara yol açmaktadır. Bu nedenle bir ülkenin eğitim sistemi o ülkenin beyni niteliğindeki en stratejik sistemdir. Sistemin beyni bozulunca sistem tümüyle bozulma yaşar. Onun için bana nazaran bir ülkeyi yaşanır hale getirmek ve onun bireylerinin kendilerini garantide hissederek memnun yaşamalarını sağlamak da o ülkeyi geri kalmış ülkeler düzeyine indirip, bireylerinin inanç ve memnunluğunu yok etmek de eğitim sistemini yönetmekle direkt alakalıdır diye düşünüyorum. Bu nedenle artık üzerinde konuşacağım problemleri seçerken eğitim sistemin özünde yer alan stratejik alt sistemlerin problemlerini öncelikli olarak ele alıp ilerlemek istiyorum. Zira bu sıkıntılar eğitim sisteminin çıktıları olan bireylerin eksik ve yanlışlı yetişmesinden ve münasebetiyle hem kendilerine hem ailelerine hem topluma hem de kainata istenilen katkıyı yapabilmelerini kısıtlayan sıkıntılardır.
Peki bu sıkıntılar size nazaran nelerdir?
Bu meselelerden birisi bence nitelikli öğretmen yetiştirme ve atama sisteminden kaynaklanan meseledir. Bu sorunu önemsiyorum, zira bir ülkenin eğitiminin niteliği, başka faktörlere nazaran öğretmen niteliği ile daha yakından bağlıdır. Türkiye de öğretmen yetiştirme sistemi uzun yıllardan bu yana daima bir değişime maruz kalmıştır. Köy enstitülerinden öğretmen okullarına, öğretmen okullarından eğitim yüksek okullarına, eğitim yüksek okullarından eğitim fakültelerine yanlışsız sistem daima bir evrilme geçirmiştir. Tabi ki bunların dışında eğitmen yetiştirme kursları, kontratlı öğretmenlik sistemi, formasyonla öğretmen yetiştirme vb. birçok uygulamayı saymak mümkündür. BU daima değişimler bize Türkiye’nin kurulduğu günden bu yana, cumhuriyetin birinci yılları ATATÜRK devri hariç, bir öğretmen yetiştirme politikasının olmadığını göstermektedir. Kuşkusuz eğitim sisteminin etrafındaki sistemlerde yer alan değişim ve dönüşümler, bilim ve teknolojideki yeni bulgular eğitim sistemi ve öğretmen yetiştirmeyi de etkileyerek onları değişime zorlamaktadır. Lakin eğitim sisteminin biraz evvel belirttiğim özelliklerine dayalı olarak, öteki sistemlerdeki değişimlerin eğitim sistemi ve öğretmen yetiştirmeye uyarlanması ciddi araştırmaları, incelemeleri gerektirmektedir. Hal bu iken, Türkiye’de öğretmen yetiştirme sistemi ve bu bağlamda yapılan değiştirme ve dönüştürmeler, bilimsel araştırmalardan uzak, Türkiye’nin toplumsal, kültürel, siyasi, ekonomik vb. gerçekleri dikkate alınmadan, günlük değerlendirmeler ve bilhassa de son yıllarda olduğu üzere, ekonomik ve siyasi beklentilere dayalı olarak yapılmıştır. Kuşkusuz bunun sonucunda yapılan her yenileşme ya da değişimin sorunu çözmesi beklenirken, bilakis yeni meselelerin kaynağı olduğu birkaç yıl sonra anlaşılabilmiş ve bu anlaşılınca da yeni bir model denenme yoluna gidilmiştir. Bu anlayış öğretmen yetiştirme sistemini yap boz tahtası haline getirmiştir. Daha açık teğe anlatımla son 15 yıldaki değişimlerle soruya açıklık getirmek gerekirse, Ülkenin her kentinde üniversite amacına bağlı olarak eğitim fakültelerinin sayısı süratle artmış, birçok fakültede kâfi öğretim elemanına bakılmadan hızla kısımlar açılmış ve bu kısımlara öğrenci yerleştirilmiştir. Kâfi öğretim elemanı olmayan fakültelerde yetiştirilen öğretmenler de kuşkusuz kâfi bilgi, maharet düzeyinde bir donanıma sahip olmamıştır. Bunlar içerisinden öğretmenlik bahtı elde edenler eksik bilgilerle okullardaki eğitimin kalitesinin düşmesine yol açmıştır. Eğitim Fakültelerinin sayısının artırılması yetmemiş gibi, bir de Eğitim Fakültesi dışındaki, özellikle Fen Edebiyat Fakültesi, mezunlarına öğretmenlik talihi tanımak için sayıları binlerle, ikibinlerle tabir edilen, hatta eğitim fakültelerinden bir kısmını vardiye tarzıyla formasyonla öğretmen yetiştirme yoluna gitmiştir. Bu yanlışlı uygulama ile muhtaçlığın çok üzerinde öğretmen adayı sistemin kapısına yığılmıştır. Münasebetiyle iktidar açısından öğretmen olma umudu taşıyanlara, ya da hiçbirşey olmasam öğretmen olurum mantığıyla hareket edenlere bir müddetliğine umut dağıtma fırsatı vermiş, ancak daha sonra muhalefetin tenkit argümanı haline gelen “atanamayan öğretmen” sorunu yaratmıştır. Sonra buna da yaratıcı bir tahlil geliştirilerek uzunca yıllardan bu yana tartışılan éöğretmen akademisi” formülü devreye sokulmuştur. Bu formülle hem atanamayan öğretmen sorunu ortadan kaldırılmış olacak hem de hem de, “ideolojik bakımdan uygun görülen nitelikte öğretmen yetiştirilerek, sisteme enjekte edilmesi imkanlı hale gelmiş olacaktır. Kuşkusuz bu formül de hem kapasite hem mevcut eğitim fakültelerinden kıymetli bir kısmının öğrenci bulamama nedeniyle kapanma noktasına geleceği ya da doğal yoldan kapanacağı cürmünü doğuracağı için, çok uzun müddet işlemeyecek, yeni yaratıcı tahliller bulunacaktır. Yani daima yap boz siyasetleri ile öğretmen yetiştirme sistemi okulların eğitim kalitesini düşürmeye devam edecektir. Bunu önlemek için eğitim sisteminin problemlerini siyasi mülahazalarla daha da içinden çıkılamayacak halden kurtaracak ulusal siyasetlerin üretilmesi mutlaka kaçınılmaz duruma gelmiştir.
İkinci bir sorun okul yöneticisi yetiştirme ve artama sisteminin yarattığı meseledir. Türkiye’de okul yöneticisi yetiştirme süreci de öğretmen yetiştirme sürecine benzer biçimde daima yap boz formunda değişime uğramış, nitelikli okul müdürü yetiştirip atama yerine, çoğunlukla muhakkak ideolojilerin temsilcisi olan sendikaların sistemi büsbütün yönlendireceği bir yapı oluşturulmuştur. Bu yapı gereği okul müdürlerinin eğitim idaresinin bilimsel unsurları doğrultusunda, seçilip, yetiştirilmesi ve atanması yerine, oluşturulan komitelerde belli sendika ya da sendikaların referansları temel alınarak yönetici ataması yapılması , eğitim siteminin işleyişini olumsuz tarafta etkilemiştir. Eğitim idaresinde meşhur bir saptama olan “ bir okul yöneticisi kadar güçlüdür” gerçeği göz gerisi edilmiştir. Ayrıyeten yönetici yetiştirme ve artama yönetmeliklerinde her yıl yapılan değişikliklerle, eğitim yöneticiliğinin kurumsallaşması bir türlü gerçekleşememiş, çağ dışı bir slogan olmaktan öteye gitmeyen “meslekte temel öğretmenliktir” sloganına dayalı olarak yöneticilik ve öğretmenlik kavramları biribirine karıştırılmıştır. Bu durum okulların tesirli yönetilmesinin önündeki en büyük mahzurlardan birisi haline gelmiştir. Ayrıyeten okul müdür ve öğretmen atamalarında siyasi kayırmacılığın sonucunda okullarda oluşturulan takımlaşma hareketi ile resmi müfredatın yanında “ zımnî ya da örtük müfredat “ uygulamaları ile hedeflenen insan tipinin yetiştirilmesi daha kolay hale getirilmiştir.
Üçüncü ve başka değerli bir sorun ise müfredat meselesidir. Müfredat okullar ve eğitim- öğretim için temel bir imal ünitesidir. Bir toplumun nasıl bir birey istediği, onun oluşturduğu müfredatla birebir bağlantılıdır. Şayet bir toplum çağdaş dünyanın gerektirdiği kozmik niteliklere sahip insan yetiştirmek isterse müfredatını bilim ve fen yüklü olarak dizayn eder. Yalnızca muhakkak ideolojileri içselleştiren bir toplum yetiştirmek isterse de müfredat içeriğini buna nazaran dizayn eder. Kuşkusuz en gerçek olanı ise, hem üniversal dünyanın pahalarını, bilgi ve marifetlerini içselleştirecek, hem de kendi toplumunun kültürünü, kıymetlerini gelenek ve göreneklerini içselleştirecek, koruyacak nitelikte insan yetiştirecek müfredat oluşturmak en doğrusudur. Bu bağlamda son yıllarda yapılan müfredat değişiklikleri ve bu bağlamda derslerdeki mevzu içerikleri ve ders saatlerindeki, dağılımlara bakıldığında, Türkiye’deki müfredat değişimlerinin ikinci sırada belirttiğim müfredat dizaynıyla daha yakın benzerlikler gösterdiği ortaya çıkmaktadır. MEB in son 10 yıldan bu yana ve bilhassa son iki yıl içerisinde çeşitli cemaatler ve birtakım sivil toplum kuruluşlarıyla yaptığı mukaveleler ile okullarda düzenlediği etkinlikler bu gerçeği deliller niteliktedir. Bilhassa ÇEDES uygulamalarının tam da bu gerçeğin en besbelli imajı niteliğinde olduğunu söylemek imkanlıdır. Bu durum yapay zeka uygulamalarının hayatın her alanını kapsadığı bir dünyada “iyi insan yetiştirme” telaşı ve teziyle değişik isimlerle yapılan bitmek tükenmek bilmeyen müfredat değişikliklerinin Türkiye’nin üniversal nitelikteki bilgi ve maharetlerle donanmış bireyler yetiştirme bahtını ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenle “iyi insan” kavramının kozmik bedeller ve günümüz dünyasının gerçekleri ve beklentileri ile dengeli olacak biçimde, çeşitli bölümlerin iştirakiyle, tekrar tanımlanması ve müfredatların bu tanıma uygun olarak tümüyle gözden geçirilerek yenilenmesi büyük değer arzetmektedir.
Dördüncü bir sorun olarak da eğitime ayrılan kaynakların yetersizliğini gösterebiliriz. Eğitime ayrılan kaynakların kâfi olması eğitimin kalitesini etkileyen en değerli faktördür. Her ne kadar genel bütçeden eğitime ayrılan kaynakların ölçü olarak sistemli bir biçimde arttırılması kelam konusu ise de , eğitimin niteliğinin yükseltilmesi bu kaynakların hangi kalemlere dağıtıldığı ile ilgilidir. Kalitenin artırılması kaynakların daha çok yatırımlara ayrılmasını gerektirir. Hâlbuki ki Türkiye’deki eğiştim harcamalarına bakıldığında kaynakların büyük çoğunluğunun öğretmen ve çalışanların maaş ve başka sarfiyatlarına ayrıldığı, yatırım bütçelerine kâfi kaynağın ayrılmadığı ortaya çıkmaktadır. Bu durum eğitim sisteminin tüm öbür alt sistemlerini olumsuz tarafta etkilemektedir.
Son bir sorun olarak da Yüksek Öğretim Sistemindeki kalite meselelerini gösterebiliriz. Bir ülkenin kalkınma ve gelişmesinin itici gücü hiç kuşkusuz üniversitelerinin kalitesiyle yakından ilgilidir. Üniversitelerin en değerli girdisi olan öğretim elemanları ve öğrencileri, K12 sisteminin çıktılarından oluşur. Dolayısyla birinci ve ortaöğretimdeki kalite meseleleri üniversite sistemini direkt etkileyen nitelikte problemlerin başında gelir. Buna bir de üniversitelerin idare meseleleri eklendiğinde Türk Üniversitelerinin önemli meseleler ve bilhassa kalite sıkıntıları ile başbaşa kaldığını söylemek imkanlıdır. Bunun en değerli delili ise her yıl çeşitli milletlerarası kuruluşlarca yapılan derecelendirmelerde Türk üniversitelerinin daima gerileme kaydetmesi gösterilebilir. Bu meseleleri değerli bir nedeni yeniden politik telaşlarla gereğince bilim insanı, akademisyen yetiştirmeden her ile bir üniversite açılması bu da yetmezmiş üzere sayıları yüzlerle söz edilen Vakıf Üniversitelerinin açılmasıdır. Bir ülkede yükseköğretimde okullaşma oranının yükseltilmesi hiç kuşkusuz ki, çok öneli ve kıymetlidir. Lakin bunu yalnızca sayı olarak yapmak, ülkeye fayda yerine ziyan vereceğini de dikkate almak gerekir. Birçok fakülte standartların çok altında sayıdaki öğretim elemanı ile hizmet vermektedir. Bu sorunun tahlili için getirilen akademik yükseltme ve atama sistemindeki “kolaylıklar” üniversitelerin kalitesine değerli biçimde olumsuz tesirlere sahip olmaktadır. Öteki yandan üniversitelerdeki akademik çalışana yönelik çok farklı uygulamalar ve kimi vakıf üniversitelerinde öğretim elemanlarının ders yüklerinin çok yüksek seviyelere çıkartılması, öğretim elemanların akademik yayın üretme ve yayınlama imkanlarını ortadan kaldırmaktadır. Bu durum bu üniversitelerin üniversite olmaktan uzaklaşarak bir meslek yüksek okulu niteliğine bürünmesine yol açmaktadır. Yüksek Öğretim Kurulu’nun son yıllarda neredeyse bir slogan halinde “kalite vurgusu” yapmasına rağmen, gerçeklerin değişmemesi düşündürücüdür. Bu nedenle ülkenin YÜKSEK Öğretim Sistemi’nin tümüyle gözden geçirilerek, kalkınmanın itici gücü haline getirilmesi için standartlarının yine belirlenmesi, bu standartlara uymayanlara mühlet verilerek, bu müddet sonunda üniversite gereklerini yerine getiremeyenlerin meslek yüksek okuluna ya da diğer bir formata dönüştürülerek devamının sağlanmasının bir tahlil olacağını düşünüyorum.
Sevgili hocam bedelli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
