Üstün zekalı ve potansiyelli bireyler hangi psikolojik ve sosyal zorlukları yaşıyorlar?

“Üstün zekalı bir birey, klasik muvaffakiyet kriterlerine uymadığı takdirde “boşa harcanmış bir yetenek” olarak etiketlenebilir. Lakin, muvaffakiyet ferdi tatmin ve şahsî mana bulma ile de tanımlanabilir ve her bireyin kendi “başarı” tarifi farklı olabilir.”

“Üstün zekalı bireyler çoklukla zihinsel suratları nedeniyle diğerleriyle senkronize olamama sorunu yaşarlar. Ayrıyeten, duygusal olarak da daha ağır oldukları için küçük şeyleri fazla tahlil edebilir ve bağlarında gereğinden fazla düşünmeye yatkın olabilirler.”

Eğitimci Gülüş Türkmen ile üstün zekâyı ve üstün potansiyeli konuştuk.

Üstün zekâ ve üstün potansiyel ortasındaki en temel farklar nelerdir? Bir bireyin üstün potansiyele sahip olması, üstün zekalı olduğu manasına gelir mi?

Üstün zekâ, ölçülebilir bilişsel yetenekleri söz ederken, üstün potansiyel bireyin çeşitli alanlarda gelişim kapasitesini belirtir. Bir bireyin üstün potansiyele sahip olması, onun kesinlikle üstün zekâlı olduğu manasına gelmez; lakin uygun dayanak ve eğitimle bu potansiyel, bireyin farklı alanlarda üstün performans sergilemesine imkan tanır. Yani üstün potansiyel, bir yetenek kümesinin muvaffakiyete dönüşme mümkünlüğüdür; fakat bu gerçekleşmezse kişi üstün zekalı olsa bile bunu topluma yansıtamaz.

Üstün potansiyeli olan lakin bunu gerçekleştiremeyen bireylerin önündeki en büyük mahzurlar nelerdir? Eğitim, çevresel faktörler yahut şahsî dinamikler bu süreci nasıl tesirler?

En büyük mahzurlardan biri uyumsuzluk hissidir. Üstün potansiyelli bireyler ekseriyetle kendi suratlarında ve derinliklerinde öğrenmeye gereksinim duyarlar, lakin eğitim sistemleri bunu desteklemez. Toplumsal etraf de sıklıkla onları “tuhaf” yahut “aykırı” olarak etiketler. Ayrıyeten, mükemmeliyetçilik ve erteleme eğilimleri bu bireylerin harekete geçmesini zorlaştırabilir. Kendi içsel tenkitleri bazen dış dünyadan aldıkları pürüzlerden bile daha büyük olabilir. Destekleyici bir ortam ve özgünlüklerini kabul eden bir topluluk olmadan bu potansiyelin ortaya çıkması zorlaşır.

Üstün zekalı bireylerin memnunluk ve mana arayışı, öteki bireylerden nasıl farklılık gösterir? Süratli kavrama ve derinlemesine düşünme yetisi, onların hayatında avantaj mı yoksa bir cins yorgunluk kaynağı mı oluşturur?

Üstün zekalı bireyler çoklukla süratli kavrama ve kontaklar kurma maharetleri nedeniyle başkalarından farklı bir gerçeklik algısına sahiptir. Fakat bu, memnunluklarını artırmaktan çok, bazen dünyayı fazla karmaşık görmelerine neden olabilir. Olayların gerisindeki olasılıkları, muhtemel trajedileri yahut sistemin yanılgılarını daha erken fark ettikleri için “saf mutluluk” yaşamakta zorlanabilirler. Mana arayışı da çoklukla daha derindir; yüzeysel memnunluk yerine varoluşsal tatmin ararlar. Avantajları olduğu kadar, vakit zaman yalnızlık ve hayal kırıklığı da yaratabilir.

Toplum, üstün zekayı ekseriyetle muvaffakiyetle özdeşleştirir. Lakin üstün potansiyeli olan biri her vakit ‘başarılı’ olmak zorunda mıdır? Toplumsal normlar bu bireyleri nasıl baskı altına alır?
Hayır, üstün potansiyelli bir birey başarılı olmak zorunda değildir ve olamaz da. Toplum bu bireylerden daima üretmelerini, bir şeyler “kanıtlamalarını” bekler. Üstün zeka tek başına kesinlikle muvaffakiyete götürmez; zira muvaffakiyet, zeka ile birlikte disiplin, çevresel dayanak ve fırsatlarla şekillenir. Üstün zekalı bir birey, klasik muvaffakiyet kriterlerine uymadığı takdirde “boşa harcanmış bir yetenek” olarak etiketlenebilir. Lakin, muvaffakiyet ferdi tatmin ve ferdî mana bulma ile de tanımlanabilir ve her bireyin kendi “başarı” tarifi farklı olabilir.

En sık karşılaşılan sıkıntılar ortasında anlaşılmama hissi, uyumsuzluk, derin düşünmenin getirdiği yalnızlık, sabırsızlık ve duygusal yoğunluk bulunur. Üstün zekalı bireyler çoklukla zihinsel suratları nedeniyle diğerleriyle senkronize olamama sorunu yaşarlar. Ayrıyeten, duygusal olarak da daha ağır oldukları için küçük şeyleri fazla tahlil edebilir ve bağlantılarında gereğinden fazla düşünmeye yatkın olabilirler.

– Yol haritası:
– Kendilerine uygun bir topluluk bulmaları, misal düşünen beşerlerle bir ortaya gelmeleri değerlidir. Türkiye’de Mensa Memleketler arası Üstün Zekalılar Derneği ve Stripes Club Yetişkin Üstün Potansiyelliler Kulübü çok uygun iki alternatiftir.
– Duygusal regülasyon marifetleri geliştirmek, hem kendi iç dünyalarını hem de toplumsal bağlantılarını yönetmede yardımcı olabilir.
– “Her şeyin mantıklı olması gerekmez” unsurunu kabul ederek birtakım şeyleri olduğu üzere kabullenmeyi öğrenmek, iç huzuru artırabilir.
– İlgi alanlarına nazaran hayatlarını şekillendirmek, yani kendi suratlarında ilerleyebilecekleri bir alan yaratmak daha sağlıklı olabilir.
Sevgili hocam bedelli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…